Procedury wspomaganego rozrodu: na czym polega inseminacja i in vitro?

Czego dowiesz się z artykułu?

• Techniki wspomaganego rozrodu – kiedy lekarz może Wam je zaproponować?
• Inseminacja – na czym polega?
• Jak wygląda przygotowanie do inseminacji?
• Kiedy wiadomo, że zabieg IUI przebiegł pomyślnie?
• Metoda in vitro – co to jest?
• Jak przebiega zabieg in vitro?
• Jaka jest skuteczność in vitro i kiedy najlepiej wykonać test ciążowy?

Na czym polegają procedury wspomaganego rozrodu i w jakich przypadkach się je stosuje? Sprawdźcie, jak z pomocą medycyny możecie zwiększyć szanse na rodzicielstwo.

Techniki wspomaganego rozrodu – kiedy warto po nie sięgnąć?

Według statystyk w Polsce z niepłodnością boryka się 1,5 mln par². Kiedy naturalne metody planowania rodziny nie dają efektów, warto poszukać pomocy u specjalistów. W wielu przypadkach problemy z płodnością u kobiet wywołuje np. zespół policystycznych jajników (PCOS) lub endometrioza, czyli choroby utrudniające zajście w ciążę. Problemy z płodnością u mężczyzn bywają wynikiem np. obniżonych parametrów nasienia czy żylaków powrózka nasiennego. Lekarze mogą pomóc Wam zdiagnozować przyczynę niepowodzeń i zalecić rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.

Jeśli standardowe terapie w postaci np. wsparcia farmakologicznego, suplementacji, monitoringu cyklu czy czasami leczenia operacyjnego nie dają skutku, według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zasadne jest zastosowanie technik wspomaganego rozrodu. Najbardziej znane i najczęściej stosowane są³:

• inseminacja domaciczna (IUI – ang. intrauterine insemination),
• zapłodnienie pozaustrojowe in vitro (IVF – ang. in vitro fertilization).

Inseminacja krok po kroku

Inseminacja (IUI) to inaczej przeniesienie oddanego przez mężczyznę nasienia do jamy macicy partnerki. Wcześniej jest ono odpowiednio przygotowane w laboratorium embriologicznym kliniki leczenia niepłodności. Dla kobiety taki zabieg jest bezbolesny. Inseminację przeprowadza się w okresie okołoowulacyjnym, a pacjentka wcześniej jest pod stałą opieką ginekologa z kliniki leczenia niepłodności³.

Regularnie wykonywane badania USG i oznaczenia stężenia hormonów płciowych pozwalają lekarzowi wyznaczyć najlepszy moment na przeprowadzenie takiego zabiegu. Może być on wykonany w tzw. cyklu naturalnym. W niektórych przypadkach panie stosują odpowiednie leki, dzięki którym dochodzi do pęknięcia pęcherzyka i owulacji. Związane jest to z podaniem hormonu hCG (gonadotropiny kosmówkowej) lub syntetycznego hormonu (tzw. analog GnRH) powodującego zwiększenie stężenia LH oraz FSH we krwi. Czasami potrzebna jest też stymulacja jajeczkowania, aby uzyskać od 1 do 3 dojrzałych pęcherzyków, co może zwiększyć szansę na powodzenie zabiegu³. Sposób leczenia zawsze dobiera lekarz.

Inseminacja jest rekomendowana przez ginekologa, gdy⁴:

• para ma dobre wyniki badań, ale długo i bezskutecznie stara się o ciążę (tzw. niepłodność idiopatyczna);
• nasienie nieznacznie odbiega od wytycznych WHO (np. plemniki są niedostatecznie ruchliwe, a w nasieniu jest ich mniej, niż zakładają to przyjęte normy);
• mężczyzna doświadcza zaburzeń ejakulacji,
• u kobiety stwierdzono zaburzenia owulacji, endometriozę (I lub II stopnia) bądź wykryto przeciwciała przeciwplemnikowe.

Badania przed inseminacją – o czym pamiętać?

Jakie badania do inseminacji musicie wykonać przed pierwszą próbą? O wszystkim poinformuje Was lekarz lub położna koordynująca. W ramach kwalifikacji do IUI – zgodnie z ustawą o leczeniu niepłodności – pacjentkę czekają m.in.⁵:

• badanie ginekologiczne i USG macicy, przydatków i miednicy mniejszej,
• oznaczenie hormonów płciowych,
• sprawdzenie stężenia hormonu antymüllerowskiego (tzw. AMH określające rezerwę jajnikową),
• badanie drożności jajowodów (tzw. HyCoSy – skrót od ang. hysterosalpingo contrast sonography, które jest też nazywane Sono-HSG),
• badanie mikrobiologiczne flory pochwowej (biocenozy), czyli tzw. ocena stopnia czystości pochwy,
• wymaz cytologiczny z kanału i tarczy szyjki macicy,
• testy z krwi w kierunku różyczki i toksoplazmozy.

Mężczyzna bada jakość nasienia, aby lekarz mógł określić, czy w przypadku danej pary można zarekomendować inseminację. Wykonywany jest też pakiet wspólnych badań z krwi i wymazów, które mają na celu wykluczenie chorób zakaźnych, bakteryjnych i przenoszonych drogą płciową (w tym np. HIV, HBV, HCV, kiła i chlamydioza)⁵. Udogodnieniem jest to, że w klinikach można wszystkie wymienione badania zrobić na miejscu, a wyniki najczęściej są widoczne w specjalnych portalach pacjenta.

Kiedy wiadomo, że inseminacja się udała?

Najlepiej sprawdzić to za pomocą testu z krwi i oznaczyć poziom hormonu ciążowego, czyli gonadotropiny kosmówkowej. W dniu spodziewanej miesiączki można także wykonać płytkowy lub paskowy test ciążowy, który z dużym prawdopodobieństwem pokaże, czy zabieg przebiegł pomyślnie. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze testy z moczu są wiarygodne na tak wczesnym etapie ciąży.

Jeśli inseminacja nie przynosi rezultatów w ciągu kolejnych cykli (nie więcej niż 6 prób), lekarz najczęściej zaleca parze bardziej zaawansowane techniki w postaci zapłodnienia pozaustrojowego, czyli in vitro³.

In vitro – na czym polega zapłodnienie pozaustrojowe?

Metoda in vitro została opracowana przez naukowca Roberta Edwardsa i ginekologa-położnika Patricka Steptoe. W lipcu 1978 roku na świat przyszło pierwsze dziecko, które poczęło się dzięki zapłodnieniu pozaustrojowemu. Była to dziewczynka Louise Joy Brown. W Polsce pierwszy zabieg IVF odbył się 9 lat później w Białymstoku³.

In vitro jest procedurą medyczną, która polega na zapłodnieniu komórki jajowej przez plemnik. Wszystko odbywa się w warunkach laboratoryjnych, czyli poza organizmem kobiety. Stąd też wzięła się nazwa zabiegu. „In vitro” dosłownie można bowiem przetłumaczyć jako: „w szkle”. IVF stosowane jest w sytuacji, gdy inne metody leczenia niepłodności nie przyniosły skutku lub zdaniem lekarza nie mają szansy powodzenia.

Wskazaniami medycznymi do in vitro są m.in.⁶:

• niedrożność obydwu jajowodów,
• niemożność wywołania owulacji lub endometrioza;
• niska jakość nasienia;
• niepłodność idiopatyczna u obojga partnerów;
• długie leczenie niepłodności, które nie przyniosło efektu w postaci ciąży,
• nosicielstwo niektórych chorób genetycznych,
• leczenie przeciwnowotworowe.

Zabieg in vitro krok po kroku

Na czym polega in vitro i ile kosztuje? Leczenie rozpoczyna się od kwalifikacji do zabiegu i wykonania niezbędnych badań. Na ich podstawie lekarz wybiera tzw. rodzaj protokołu in vitro. Od niego zależy postępowanie w leczeniu i rodzaj przygotowania do dalszych etapów. Protokół może być krótki, długi lub ultradługi. Sama procedura przebiega etapowo. Pierwszy krok to stymulacja produkcji komórek jajowych kobiety i monitoring wzrastania pęcherzyków w jajnikach. Podczas regularnych wizyt bada się też poziom estradiolu i grubość endometrium pacjentki. Pomaga to lekarzowi na bieżąco sprawdzać, czy dawki leków są odpowiednie. Gdy komórki osiągną odpowiedni rozmiar, kobieta przyjmuje zastrzyk z gonadotropiny kosmówkowej lub jej pochodnych i dopiero po upływie 36 godzin wykonywana jest tzw. punkcja³.

Podczas punkcji lekarz pobiera komórki jajowe, a embriolodzy z laboratorium kliniki leczenia niepłodności oceniają, które z nich są dojrzałe i nadają się do zapłodnienia oddanym przez mężczyznę nasieniem. Następnie dochodzi do połączenia komórek rozrodczych, czyli zapłodnienia. Lekarz dobiera rodzaj in vitro do indywidualnej sytuacji medycznej danej pary – np. ICSI, czyli procedurę polegającą na wyselekcjonowaniu najlepszych plemników i wstrzyknięciu ich bezpośrednio do wnętrza pobranych komórek jajowych. Kolejny etap in vitro to przeniesienie zapłodnionych komórek jajowych do specjalnego inkubatora. Embriolog cały czas monitoruje rozwój zarodków i ocenia, które z nich mają największą szansę na zagnieżdżenie się w endometrium. Następnie odbywa się transfer in vitro, czyli umieszczenie zarodka po 3 lub 5-6 dniach od zapłodnienia w macicy³.

W przypadku niektórych par ich zarodki są zamrażane i przekazywane do badań genetycznych, aby sprawdzić, czy mają szansę dać zdrową ciążę⁷. Transfer jest wtedy odraczany i odbywa się nieco później. Przeniesienie zarodka do macicy może być też przełożone, gdy u pacjentki po podaniu hCG (w celu wywołania wspomnianej owulacji przed punkcją jajników) dojdzie do tzw. hiperstymulacji (OHSS – ang. ovarian hyperstimulation syndrome)⁶. Związane jest to m.in. z powiększeniem jajników, dlatego dla komfortu kobiety przesuwa się transfer.

Jeśli macie wskazania do in vitro, bardzo ważną informacją dla Was może być to, że od 1 czerwca 2024 roku pary walczące z niepłodnością mogą skorzystać z programu Ministerstwa Zdrowia. Zapewnia on – po wcześniejszej kwalifikacji – pełne finansowanie procedury in vitro. Z dofinansowania mogą także skorzystać osoby chore onkologicznie, które przed leczeniem chcą zabezpieczyć swoje komórki rozrodcze, aby po wygranej walce z nowotworem móc zostać rodzicem⁸.

Jeżeli nie zakwalifikujecie się do rządowego programu, możecie skorzystać z komercyjnej procedury. Koszty in vitro wahają się od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych i zależą od lokalizacji, wybranej kliniki, liczby potrzebnych badań czy zabiegów. W niektórych miastach wciąż funkcjonują programy samorządowe z nawet 80% refundacją, jednak zasady zakwalifikowania się do nich są zazwyczaj bardziej wymagające niż w przypadku dofinansowania rządowego.

Skuteczność in vitro

Po zabiegu in vitro zaleca się wykonanie testu ciążowego (oznaczenie b-hCG z krwi). Można go zrobić po upływie 14 dni od transferu³. Szacuje się, że po in vitro odsetek ciąż klinicznych w Polsce sięga 38-39 proc., a procedura jest najskuteczniejszą metodą leczenia niepłodności⁹.

Jeżeli od dawna staracie się o dziecko, jednak naturalne sposoby nie przynoszą efektów, możecie pomyśleć o technikach wspomaganego rozrodu. W doborze najlepszego sposobu pomoże Wam lekarz z kliniki leczenia niepłodności. I choć zapewne nikt nie polubi procedur medycznych, które trzeba wykonać w związku z podejściem do inseminacji czy in vitro, cel, jaki temu przyświeca, może być warty podjętego wysiłku. Powodzenia!