Czego dowiesz się z artykułu?
- Czym jest zespół policystycznych jajników?
- PCOS – jakie są przyczyny schorzenia?
- Jakie objawy daje zespół policystycznych jajników?
- Zespół policystycznych jajników a ciąża – czy schorzenie wpływa na płodność?
- PCOS: leczenie – jak wygląda?
Jak można rozpoznać PCOS, jakie objawy daje to schorzenie i co robić, aby je złagodzić? Poznaj najważniejsze informacje związane z zespołem policystycznych jajników i sprawdź, na czym polega jego leczenie.
PCOS – co to jest?
Zespół jajników policystycznych to schorzenie, które swoją nazwę wzięło od charakterystycznego obrazu w badaniu USG. Widać na nim, że jajniki mają budowę torbielowatą i znajduje się w nich wiele pęcherzyków antralnych¹. Część z nich powinna przekształcić się w pęcherzyki owulacyjne, które pękają i uwalniają komórkę jajową w trakcie owulacji.
Przy zespole policystycznych jajników cały proces produkcji jajeczek jest jednak zaburzony przez hormony – pęcherzyki antralne nie rosną i nie pękają. W efekcie nie pojawia się ciałko żółte i nie wzrasta poziom progesteronu we krwi, a do owulacji najczęściej w ogóle nie dochodzi².
PCOS – przyczyny
PCOS, często dziedziczony genetycznie, dotyka wyłącznie kobiety – najczęściej te w wieku rozrodczym, choć zaburzenie występuje również u nastolatek i kobiet w okresie menopauzalnym. Zwiększone ryzyko pojawienia się objawów PCOS dotyczy pań, u których wcześnie rozpoczął się okres dojrzewania, mających nadwagę lub otyłość, a także prowadzących niezdrowy tryb życia³. Schorzenia nie można wyleczyć, jednak udaje się skutecznie łagodzić jego objawy.
Na PCOS mają wpływ różne czynniki, m.in.⁴:
- genetyczne (związane z mutacjami w genach),
- endokrynologiczne (objawiające się nieprawidłowym wydzielaniem hormonów),
- środowiskowe (np. niewłaściwa dieta, ekspozycja na toksyny, przewlekły przewlekły stres),
- metaboliczne (spowodowane nieprawidłową przemianą materii),
- wewnątrzmaciczne (u kobiet z PCOS w trakcie życia płodowego dochodzi do nadmiernej ekspozycji na hormony męskie).
Czy wiesz, że…
Skrót PCOS oznacza zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome). Z kolei PCO (policystyczny jajnik – polycystic ovary) lub PCOM (wielotorbielowata morfologia jajników – polycystic ovarian morphology) opisują charakterystyczny wygląd jajników w badaniu USG, który wcale nie musi jednak oznaczać schorzenia. Taki policystyczny obraz mogą mieć nastolatki i młode kobiety z wysoką rezerwą jajnikową, czyli wysokim stężeniem hormonu antymüllerowskiego (AMH) we krwi⁵.
Zespół policystycznych jajników – objawy
PCOS to nie tylko torbielowata budowa jajników. Przy schorzeniu mogą dodatkowo pojawić się insulinooporność oraz problemy hormonalne w postaci nadprodukcji androgenów, czyli męskich hormonów. Często skutkuje to wystąpieniem niechcianego owłosienia (np. wąsika, ciemnych włosków na twarzy, lędźwiach, w okolicy sutków itp.).
Przy zespole policystycznych jajników mogą nadmiernie wypadać włosy. Bywa też, że skóra na twarzy przetłuszcza się, a dodatkowo powstają na niej wypryski i przebarwienia. Niektóre pacjentki zgłaszają również dolegliwości związane ze sferą psychiczną – m.in. wahania nastroju i depresję⁴.
PCOS – jakie badania zrobić?
Pojawienie się powyższych objawów wcale nie musi oznaczać, że ma się PCOS. Wymienione dolegliwości mogą pojawiać się także przy innych chorobach, dlatego kluczowa jest wnikliwa diagnoza. Dla potwierdzenia lub wykluczenia PCOS lekarze – oprócz USG przezpochwowego – zalecają wykonanie badań laboratoryjnych polegających na oznaczeniu stężenia we krwi⁶:
- gonadotropin (LH i FSH),
- glukozy,
- insuliny,
- prolaktyny,
- progesteronu,
- hormonów tarczycy (FT3, FT4, TSH),
- testosteronu,
- wolnego testosteronu,
- androstendionu,
- DHEA-S (hormonu steroidowego),
- SHBG (globuliny wiążącej hormony płciowe).
Zapamiętaj!
PCOS diagnozuje się według tzw. kryteriów rotterdamskich. O schorzeniu można mówić, kiedy występują dwa spośród trzech poniższych objawów⁴:
- brak lub rzadkie występowanie owulacji,
- kliniczne i/lub biochemiczne oznaki hiperandrogenizmu,
- obecność policystycznych jajników w USG przezpochwowym (12 lub więcej pęcherzyków, które mają średnicę 2-9 mm i/lub objętość jajnika powyżej 10 cm).
PCOS a ciąża
Zespół policystycznych jajników wiąże się z występowaniem cykli bezowulacyjnych (brakiem jajeczkowania) i zaburzeniami miesiączkowania. Kobiety z PCOS mogą przez zaburzenia hormonalne nie mieć okresu przez długi czas. Jest grupa pacjentek, u których krwawienia występują co ponad 35 dni lub… pojawiają się za często – np. co 24 dni⁴. Schorzenie może więc utrudniać zajście w ciążę i jest jednym z powodów niepłodności.
Warto pamiętać, że rozpoznanie PCOS nie oznacza, że nie można w ogóle zajść w ciążę w sposób naturalny. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania schorzenia i rodzaju stwierdzonych zaburzeń. Aby zwiększyć szansę na poczęcie, czasami wystarczy wnikliwy monitoring cyklu lub zastosowanie farmakoterapii, która pomoże wywołać owulację. Nieco trudniejsze przypadki mogą jednak wymagać zastosowania metod wspomaganego rozrodu, czyli inseminacji lub procedury in vitro. Także po zajściu w ciążę kobiety z zespołem policystycznych jajników pozostają pod szczególną opieką lekarza. Jest to konieczne m.in. ze względu na większe ryzyko poronień⁷ oraz pojawienia się cukrzycy ciążowej⁸.
Zespół policystycznych jajników – leczenie
Zespół policystycznych jajników może nasilać się wraz z wiekiem, dlatego ważna jest wczesna diagnoza, dzięki której udaje się zapobiec dalszemu rozwojowi zaburzeń endokrynologicznych. Aby wesprzeć organizm w prawidłowym funkcjonowaniu, lekarze na początek zalecają⁹:
- zbilansowaną dietę (bogatą w warzywa, owoce, błonnik, chude mięso, ryby, drób i produkty o niskim indeksie glikemicznym), która jest wzbogacona o cynk potrzebny do prawidłowego metabolizmu hormonów płciowych,
- umiarkowaną, regularną aktywność fizyczną (szczególnie przy nieprawidłowym BMI),
- zdrowy styl życia.
Warto też zrezygnować z używek (m.in. alkoholu pobudzającego organizm do produkcji męskich hormonów).
Zdarza się, że w uregulowaniu cykli miesiączkowych, przywróceniu owulacji, poprawie działania układu metabolicznego i hormonalnego potrzebne jest wsparcie farmakologiczne. Rodzaj przyjmowanych leków i ich dawkowanie zależy od indywidualnej sytuacji pacjentki. Najczęściej stosowane są¹⁰:
- doustne środki antykoncepcyjne – regulujące gospodarkę hormonalną (w przypadku pań niestarających się o dziecko),
- metformina przyjmowana przez pacjentki ze stwierdzoną insulinoopornością,
- leki hamujące nadmierną produkcję androgenów.
Pacjentki, które nie reagują na stymulację lekami i nadal nie mają owulacji, lekarze kierują czasem na tzw. laparoskopową skaryfikację jajników (lub inaczej elektrokauteryzację jajników). To technika polegająca na oglądaniu i operowaniu narządów za pomocą endoskopu. W trakcie nieinwazyjnego zabiegu robi się kilka nacięć na powierzchni jajnika, aby przywrócić jajeczkowanie¹¹.
Chorując na PCOS, można czuć się dobrze. Wystarczy holistycznie zadbać o siebie, aby poprawić swój dobrostan. Warto pamiętać o regularnym kontrolowaniu się u ginekologa i monitorowaniu wyglądu jajników w USG. Jeżeli masz stwierdzone PCOS, możesz dodatkowo zapisać się na wizytę do diabetologa, endokrynologa, dietetyka, psychologa, a nawet kosmetyczki, by zniwelować nieprzyjemne i dokuczające Ci objawy. Nie zapominaj także na co dzień o zdrowym stylu życia i odpowiedniej diecie. Te dwa aspekty są niezwykle ważne dla zachowania równowagi hormonalnej. Powodzenia!
Konsultacja merytoryczna:
Maciej Pakuła
Lekarz, specjalista położnictwa i ginekologii
Źródła:
¹ Sochacki-Wójcicka N. Rezerwa jajnikowa, czyli o AMH – kiedy wykonać to badanie? Online: mamaginekolog.pl/kobieta/nieplodnosc/rezerwa-jajnikowa-czyli-o-amh/. Dostęp. 21.08.2024.
² Sobkiewicz S. Indukcja owulacji w zespole policystycznych jajników. Online: forumginekologii.pl/artykul/indukcja-owulacji-w-zespole-policystycznych-jajnikow. Dostęp. 21.08.2024.
³ ESHRE International evidence-based guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome (PCOS). Online: monash.edu/__data/assets/pdf_file/0003/3379521/Evidence-Based-Guidelines-2023.pdf. Dostęp. 21.08.2024.
⁴ Stefanowicz E. Zespół policystycznych jajników (PCOS). Przyczyny, diagnostyka i leczenie. Online: mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260942,zespol-policystycznych-jajnikow-pcos. Dostęp. 21.08.2024.
⁵ Klinika Leczenia Niepłodności Gameta. PCOS (zespół policystycznych jajników) – przyczyny, objawy i sposoby leczenia. Online: gameta.pl/blog/pcos-przyczyny-objawy-i-sposoby-leczenia/. Dostęp. 21.08.2024.
⁶ Szpital Kliniczny im. Ks. Anny Mazowieckiej. Medyczne Laboratorium Analityczne – zespół policystycznych jajników (PCOS) – przyczyny, objawy, jakie badania warto wykonać? Online: szpitalkarowa.pl/aktualnosci/medyczne-laboratorium-analityczne-zespol-policystycznych-jajnikow-pcos-przyczyny-objawy-jakie-badania-warto-wykonac.html. Dostęp. 21.08.2024.
⁷ Klinika Leczenia Niepłodności Bocian. PCOS a ciąża – jak zespół policystycznych jajników utrudnia starania o dziecko? Online: klinikabocian.pl/wiedza/artykul/PCOS-a-ciaza-jak-zespol-policystycznych-jajnikow-utrudnia-starania-o-dziecko. Dostęp. 21.08.2024.
⁸ Issat T., Nowicka M.A., Jakimiuk A.J. Zespół policystycznych jajników (PCOS), a ryzyko występowania cukrzycy ciążowej (GDM). Ginekol Pol. 2015, nr 86, s. 392-395. Online: journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/45736/32526. Dostęp. 21.08.2024.
⁹ Stanowisko Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Ginekologicznej w sprawie diagnostyki i leczenia zespołu policystycznych jajników. Endokrynologia Polska. Nr 4/2018, t. 69. Online: journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/view/EP.2018.0046/45233. Dostęp. 21.08.2024.
¹⁰ Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania preparatów zawierających myo-inozytol przez pacjentki z zespołem policystycznych jajników (PCOS). Ginekol Pol. Nr 2/2014, t. 85, s. 158-160. Online: ptgin.pl/artykul/stosowanie-preparatow-zawierajacych-myo-inozytol-przez-pacjentki-z-pcos. Dostęp. 21.08.2024.
¹¹ Drosdzol-Cop A., Kopicz H. Stymulacja owulacji u kobiet z zespołem policystycznych jajników. Online: forumginekologii.pl/artykul/stymulacja-owulacji-u-kobiet-z-zespolem-policystycznych-jajnikow. Dostęp. 21.08.2024.
