Niepłodność – przyczyny, diagnostyka i leczenie

O czym przeczytasz w artykule:

• Czym jest niepłodność?
• Jakie mogą być przyczyny niepłodności
• Jak przebiega leczenie niepłodności?
• Na czym polega tzw. dieta na płodność?

Według szacunków niepłodność dotyka około 10-16% – czyli blisko milion – par w Polsce¹. Na szczęście, w przeciwieństwie do bezpłodności, jest ona odwracalnym stanem. Dowiedz się więcej o tym schorzeniu.

Czym jest niepłodność?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) o niepłodności możemy mówić wtedy, gdy pomimo regularnego współżycia (2-4 razy w tygodniu przez co najmniej 12 miesięcy) bez antykoncepcji nie dochodzi do zapłodnienia². Dopiero po tym czasie rekomendowane jest udanie się na badania i rozpoczęcie diagnozy.

Przyczyny niepłodności

Niepłodność to coraz powszechniejsze zjawisko, a WHO zaliczyła je nawet do grupy chorób cywilizacyjnych. Co ważne, przyczyny tego problemu leżą niemal równie często po stronie kobiet co mężczyzn¹.

Niepłodność u kobiet najczęściej spowodowana jest niedrożnością jajowodów lub zaburzeniami hormonalnymi. Prowadzą one do nieprawidłowości w procesie owulacji, a ich źródłem mogą być:

• zaburzenia odżywiania, przewlekły stres, nadmierna aktywność fizyczna,
• uszkodzenia i dysfunkcje okolicy podwzgórzowo-przysadkowej,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• przedwczesna niewydolność jajników (POI),
• hiperprolaktynemia.

Innymi powodami, przez które kobieta nie może zajść w ciążę, mogą być też: endometrioza lub nieprawidłowa budowa narządu rodnego¹.

Z kolei niepłodność męska ma swoje źródło najczęściej w problemach ze spermatogenezą, czyli procesem tworzenia plemników. Zbyt mała liczba plemników, ich słaba ruchliwość lub nieprawidłowa budowa mogą wynikać m.in. z chorób i urazów jąder, chorób ogólnoustrojowych (cukrzyca, choroby nerek i wątroby, choroby tarczycy), a także ze złej jakości diety, stosowania używek, nadwagi i otyłości¹.

Diagnostyka niepłodności – jak przebiega?

Jeśli przez rok regularnego współżycia nie udało się Wam zajść w ciążę, warto rozpocząć diagnostykę niepłodności – najlepiej równolegle u mężczyzny i kobiety. Wytyczne zmieniają się, jeśli kobieta ukończyła 35 lat – w tym wieku płodność zaczyna ulegać naturalnemu obniżeniu i do lekarza warto zwrócić się już po pół roku nieudanych starań, a jeśli ma więcej niż 40 lat – rekomenduje się przeprowadzenie badań na niepłodność od razu¹.

Proces diagnostyki niepłodności u kobiet obejmuje kilka kluczowych kroków, które mają na celu ocenę funkcjonowania układu rozrodczego²:

1. Wywiad medyczny i badanie fizykalne – lekarz na pierwszej wizycie zbiera szczegółowe informacje na temat przebytych chorób, przede wszystkim pyta jednak o długość i regularność cyklu menstruacyjnego.
2. Badania owulacji – badanie USG oraz pomiar poziomu progesteronu pozwalają sprawdzić, czy dochodzi do regularnego jajeczkowania.
3. Badania hormonalne – u kobiet, które miesiączkują nieregularnie lub nie miesiączkują w ogóle, przeprowadza się badania stężeń hormonów (FSH, LH, TSH, androstendion, testosteron, DHEA-S, estradiol czy prolaktyna), by ocenić funkcjonowanie przysadki mózgowej, tarczycy i jajników oraz ocenić, czy nie ma nadprodukcji męskich hormonów płciowych.
4. Badania obrazowe – do podstawowych badań obrazowych zalicza się USG narządów rodnych z oceną ilości i wielkości pęcherzyków jajnikowych, specjalne badanie USG z kontrastem – HyCoSy oraz histerosalpingografię (HSG), które pozwalają ocenić drożność jajowodów i sprawdzić, czy macica jest prawidłowo zbudowana.
5. Ocena rezerwy jajnikowej – w uzasadnionych przypadkach u kobiet oznacza się poziom hormonu antymüllerowskiego (AMH). Pomaga on określić rezerwę jajnikową. Im wyższy poziom AMH, tym większa szansa na to, że kobieta ma wystarczającą ilość komórek jajowych, by zajść w ciążę.
    

Z kolei badania na niepłodność u mężczyzn przebiegają następująco²:

1. Wywiad medyczny i badanie fizykalne – lekarz na pierwszej wizycie pyta o prowadzony styl życia, przebyte i obecne choroby, a także o ewentualne problemy z erekcją lub wytryskiem.
2. Badanie nasienia (seminogram) – to podstawowy test oceniający liczbę, ruchliwość i morfologię plemników. Ma wykazać, czy problem z płodnością wynika z jakości nasienia. Badanie polega na analizie nasienia, które mężczyzna oddaje w specjalnie przystosowanym pomieszczeniu w klinice lub laboratorium.
3. Badania hormonalne – w przypadku nieprawidłowych wyników seminogramu zaleca się badania hormonów (testosteron, FSH, LH). Pozwalają one ocenić funkcjonowanie jąder oraz przysadki mózgowej.
4. Badania obrazowe – jeśli lekarz podejrzewa wady anatomiczne, może skierować pacjenta na badanie USG moszny lub jąder. Może to pomóc w diagnozie np. żylaków powrózka nasiennego.
5. Testy genetyczne – w przypadku ciężkich zaburzeń jakości nasienia wykonuje się badania genetyczne, aby wykluczyć mutacje genów związanych z płodnością.

Leczenie niepłodności – najskuteczniejsze metody

Leczenie niepłodności jest uzależnione od przyczyny. U kobiet podstawowym działaniem jest monitorowanie owulacji i wyznaczanie dni płodnych oraz stymulacja jajeczkowania za pomocą leków. Ważnym elementem jest monitorowanie cyklu za pomocą USG, aby ocenić, czy doszło do wzrostu pęcherzyków i owulacji. Jeśli przyczyną niepłodności są niedrożność jajników, nieprawidłowa budowa macicy, torbiele jajników lub mięśniaki – wówczas konieczna może być laparoskopia. To mało inwazyjny zabieg chirurgiczny, w trakcie którego usuwa się zmienione fragmenty tkanek¹.

Jak leczyć niepłodność u mężczyzn? Jeśli jej przyczyną są zaburzenia hormonalne, stosuje się terapię, która ma przywrócić równowagę związków odpowiedzialnych za produkcję plemników. W przypadku niskiej jakości nasienia lekarze mogą zalecić zmiany w stylu życia, na przykład rzucenie palenia, zdrową dietę czy zwiększenie aktywności fizycznej. W poważniejszych przypadkach, takich jak żylaki powrózka nasiennego, stosuje się leczenie chirurgiczne, aby przywrócić prawidłowy przepływ krwi do jąder¹.

Dieta na płodność

W trakcie starań o dziecko dużą rolę odgrywa też zdrowy styl życia. Badania wykazały, że odpowiednia dieta pozytywnie wpływa na parametry nasienia, stężenie hormonów płciowych i występowanie owulacji. Warto zwrócić uwagę na to, by posiłki były zbilansowane i zawierały warzywa, owoce, ryby, produkty pełnoziarniste oraz nasiona roślin strączkowych. Tego typu dieta – zbliżona do diety śródziemnomorskiej – dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych, takich jak kwasy tłuszczowe omega-3, witaminy z grupy B, cynk oraz selen, które mają kluczowe znaczenie dla jakości nasienia u mężczyzn oraz prawidłowego przebiegu owulacji u kobiet³. W przypadku trudności z prawidłowym skomponowaniem diety, można rozważyć suplementację wyżej wymienionych składników odżywczych. Pomocny może być także inozytol (czyli tzw. witamina B8).

Z kolei dieta charakteryzująca się wysoką zawartością tłuszczów nasyconych i cukrów prostych może negatywnie wpływać na płodność. Spożywanie nadmiaru czerwonego mięsa, tłustego nabiału i produktów bogatych w cukier przyczynia się do powstawania zaburzeń hormonalnych, insulinooporności oraz stresu oksydacyjnego, co obniża jakość plemników i może powodować zaburzenia jajeczkowania³.

Niepłodność to trudne wyzwanie, które dotyka coraz więcej par. Współczesna medycyna oferuje na szczęście coraz skuteczniejsze metody diagnostyki i leczenia. Ważne jest, aby nie zwlekać z rozpoczęciem badań, szczególnie gdy istnieją czynniki ryzyka, takie jak wiek czy nieregularne cykle. Wsparcie specjalistów, odpowiednie leczenie oraz zdrowy styl życia mogą znacząco zwiększyć szanse na upragnioną ciążę.