Wielokulturowość od kołyski – jak nauczyć dziecko szacunku do innych nacji?

Z artykułu dowiesz się:

• Co to znaczy tolerancja i ile z tego pojęcia powinno rozumieć małe dziecko?
• Dlaczego w edukacji wielokulturowej liczy się nie tylko to, co mówisz, ale też to, co robisz?
• Jak można wprowadzać wielokulturowość do świata dziecka?

Popularne powiedzenie mówi: „czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał”. Oczywiście jest to tylko część prawdy, bo na naukę nigdy nie jest za późno. Jednak jeśli chodzi o kształtowanie postaw, zdecydowanie łatwiej to robić, zaczynając już od piaskownicy. W jaki sposób zwracać uwagę dziecka na multikulturowość, by oswajać je z tym zjawiskiem i uczyć szacunku dla innych?

Każdy inny, wszyscy równi – co znaczy tolerancja dla dorosłego i dla dziecka?

Według Słownika języka polskiego PWN tolerancja to „poszanowanie czyichś poglądów, wierzeń, upodobań, różniących się od własnych”. To pojęcie dotyczy również narodowości i różnic kulturowych związanych z krajem pochodzenia. Osoba tolerancyjna z wyrozumiałością i życzliwością traktuje sposób życia, myślenia i zwyczaje innych ludzi, mimo że sama funkcjonuje w odmienny sposób i nie zamierza tego zmieniać. Jest przywiązana do swojej kultury, a jednocześnie otwarta na różnorodność. Deklaracja Zasad Tolerancji przyjęta przez UNESCO nazywa tolerancję „harmonią w różnorodności”.

Jak to się przekłada na świat dziecka, które przecież nie rozumie jeszcze takich pojęć jak narodowość, poglądy czy wierzenia? Kluczowym hasłem jest tu akceptacja odmienności. W żłobku, przedszkolu czy na placu zabaw maluszki mogą spotykać rówieśników o innym wyglądzie czy mówiących innym językiem. Temat jest szczególnie aktualny, kiedy do Polski napływa mnóstwo rodzin szukających schronienia przed wojną.

Warto pamiętać, że małe dzieci dostrzegają różnice między ludźmi, ale nie wartościują ich. Rolą rodzica, który chce oswajać pociechę z multikulturowością w jej otoczeniu, jest więc podtrzymanie naturalnego zaciekawienia i wzmacnianie postawy szacunku zamiast tworzenia granic i podziałów.

Edukacja wielokulturowa przez obserwację, czyli przykład idzie z góry

Dzieci są doskonałymi obserwatorami oraz naturalnymi naśladowcami. Często powielają zachowania czy powiedzenia rodziców lub innych osób, z którymi spędzają czas. Dlatego jeśli zastanawiasz się, od czego zacząć uczenie maluszka szacunku do wielokulturowości, odpowiedź brzmi: od przyjrzenia się swoim postawom i słowom. Krótko mówiąc – staraj się świecić przykładem, dbać o równe traktowanie wszystkich ludzi i powstrzymywać się od oceniania. 

Nawet osoby uważające się za bardzo tolerancyjne i otwarte na różnorodność czasami mają pewne nawyki i automatyzmy, na które na co dzień nie zwracają uwagi. Mogą to być np. żartobliwe powiedzonka wyniesione z domu rodzinnego. O ile jednak ty i partner lub partnerka rozumiecie, że coś zostało powiedziane z przymrużeniem oka, o tyle Wasz kilkulatek po prostu chłonie takie słowa jako prawdę. Podobnie jeśli widzi, że rodzice chłodno odnoszą się np. do osób innych narodowości – nawet jeśli będą tłumaczyć mu, że każdemu człowiekowi należy się taki sam szacunek, szkrab z łatwością wyczuje tu niespójność.

Warto pamiętać, że dzieci rodzą się bez uprzedzeń i w sposób naturalny chłoną postawy i zachowania docierające do nich ze świata zewnętrznego. Oczywiście nie każdy przejaw braku tolerancji u dzieci można przypisać wzorcom wyniesionym z domu. Maluszki mają też inne relacje społeczne, pewne rzeczy mogą podpatrzeć nawet na ulicy czy w telewizji. Jednak w pierwszym okresie życia to właśnie rodzice mają największą moc kształtowania zachowań swoich pociech. Dlatego dobrze jest świadomie kontrolować to, co im przekazujemy.

Jak wprowadzać wielokulturowość do świata dziecka?

Aby od najmłodszych lat oswajać swoje dziecko z innymi kulturami, dobrze jest kierować jego uwagę na tematy różnorodności i tolerancji. Jak możesz to robić? Oto kilka pomysłów:

• Książeczki – spróbuj wybierać lektury, w których bohaterami są osoby pochodzące z różnych zakątków świata, przedstawiciele odmiennych religii itd. Edukację wielokulturową możesz zacząć już w drugim roku życia dziecka. Pomocna może być np. seria „Ulica Czereśniowa” autorstwa Rotraut Susanne Berner. To popularny cykl obrazkowych książek, które wyróżniają się bardzo szczegółowymi rysunkami. Wśród ludzkich postaci dziecko może obserwować np. stroje charakterystyczne dla różnych kultur i stron świata. Innymi książeczkami ułatwiającymi wprowadzanie tematu multikulturowości są: „Świat chce, byś był sobą” Joanny Gaines, „Tu jest nasz dom. Akademia mądrego dziecka. Chcę wiedzieć” Tracey Turner czy „To my, dzieci świata” Elizy Piotrowskiej.
   
• Zabawki – również wybierając dla swojej pociechy lalki czy inne zabawki, zwracaj uwagę, jaki obraz świata one przekazują. W sklepach bez trudu znajdziesz zabawki, które pomogą oswajać dziecko z multikulturowością.
   
• Bajki – tolerancji dla inności pięknie uczą np. takie bajki jak „Brzydkie kaczątko” czy „Dumbo”.
   
• Podróże – zagraniczne, ale nie tylko. Pokazywanie dziecku wielokulturowości możesz zacząć od Podhala, Kaszub czy Śląska. Charakterystyczne stroje ludowe zrobią wrażenie nawet na maluszkach, natomiast starszemu dziecku możesz opowiedzieć więcej o różnicach kulturowych między regionami.
   
• Niania lub au pair z innego kraju – w Polsce programy au pair nie są może tak popularne jak w innych krajach, ale czasem udaje się znaleźć taką opiekunkę czy pomoc. Jeśli szukasz opieki dla dziecka, by wrócić do pracy, i np. ktoś poleci Ci kompetentną nianię pochodzącą z innego kraju lub kręgu kulturowego, potraktuj to jako jej dodatkowy atut.
   
• Międzynarodowy Dzień Tolerancji 16 listopada – możesz sprawdzić, czy w Twoim mieście nie odbywają się wtedy jakieś wydarzenia promujące wielokulturowość. To wspaniała okazja do pokazania maluszkowi różnych tradycji, strojów, tańców itp.
   
• Warsztaty wielokulturowe – starsze dzieci (od wieku przedszkolnego wzwyż) można posłać na zajęcia edukacyjne dotyczące multikulturowości. Takie inicjatywy są prowadzone przez różne fundacje i organizacje pozarządowe, które współpracują z kulturoznawcami specjalizującymi się w różnych obszarach (np. kultura żydowska, kraje arabskie itd.). Czasem jest też możliwość zaproszenia takich edukatorów do przedszkola – warto rozejrzeć się za opcjami dostępnymi w Twojej okolicy.

Sam kontakt z inną kulturą to tylko punkt wyjścia. Dobrze jest wykorzystać go jako pretekst do rozmowy z juniorem i objaśniania rzeczywistości, w jakiej żyjemy. Staraj się przekazać dziecku istotę takich pojęć jak szacunek, empatia, inność, równość, prawo do bycia sobą. Rozmowa może dotyczyć nie tylko narodowości czy kultury, lecz także np. niepełnosprawności lub odmiennego wyglądu.