Małowodzie i wielowodzie w ciąży

Małowodzie lub wielowodzie powinno być jak najwcześniej wykryte. Wczesna diagnostyka może pozwolić na rozpoznanie wad płodu lub chorób mamy, zmniejszyć ryzyko m.in. przedwczesnego porodu czy wystąpienia niskiej masy urodzeniowej u dziecka. Wyjaśniamy, co oznacza zbyt duża lub zbyt mała ilość wód płodowych, które tworzą w brzuchu mamy optymalne środowisko dla rozwoju płodu. 

Płyn owodniowy – dlaczego jest ważny?

Wody płodowe są bardzo ważne dla dziecka, które rozwija się w brzuchu mamy. To mieszanina płynów ustrojowych mamy i płodu, w której znajdują się elementy komórkowe owodni, aktywne enzymy i białka. Dzięki wodom płodowym maleństwo ma zapewnione odpowiednie środowisko do rozwoju. Wody chronią je przed czynnikami zewnętrznymi i silnymi bodźcami, utrzymują odpowiednią temperaturę oraz biorą udział w wymianie i transporcie substancji odżywczych.

Aby określić ilość płynu owodniowego, lekarz podczas badania USG szacuje ich objętość. Pomaga mu w tym tzw. wskaźnik AFI (ang. amniotic fluid index). Ten ważny parametr wylicza się na podstawie ilości płynu owodniowego w czterech kieszeniach płynowych w macicy przyszłej mamy. Warto pamiętać, że małowodzie lub wielowodzie może wystąpić na każdym etapie ciąży.

Za mało wód płodowych, czyli małowodzie w ciąży

Małowodzie (łac. oligohydramnion) to stan, w którym ilość płynu owodniowego jest zbyt mała. Stwierdzamy je, gdy objętość wód płodowych wynosi mniej niż 200 ml, a wskaźnik AFI kształtuje się na poziomie poniżej 5. Do najczęstszych przyczyn małowodzia można zaliczyć m.in. przedwczesne pęknięcie pęcherza owodniowego, co powoduje sączenie się wód płodowych, wady wrodzone układu moczowego płodu i niewydolność łożyska. Konsekwencjami małowodzia może być tzw. hipotrofia płodu, deformacje płodu czy niedorozwój płuc płodu, dlatego cały czas przyszła mama musi być pod stałą kontrolą lekarską.

Jak postępuje się w przypadku małowodzia?

Postępowanie zależne jest od przyczyny małowodzia – w niektórych przypadkach, głównie dzięki zastosowaniu terapii wewnątrzmacicznej, możliwe jest leczenie przyczynowe (np. terapia wad układu moczowego płodu). Często jednak możliwe jest jedynie postępowanie objawowe. Ginekolog może zalecić nawadnianie doustne i dożylne przyszłej mamy oraz tzw. amnioinfuzję – zabieg w znieczuleniu miejscowym polegający na wstrzyknięciu płynu do owodni przez powłoki brzuszne. 

Gdy pojawią się powikłania skutkujące bezpośrednim zagrożeniem dla życia i zdrowia maluszka spowodowane małą ilością wód płodowych, lekarz może zdecydować o zakończeniu ciąży. Następstwa małowodzia dla rozwoju i dobrostanu płodu zależą głównie od przyczyny, nasilenia i czasu trwania tej patologii. Rozpoznanie małowodzia lub bezwodzia już w II trymestrze wiąże się niestety z niekorzystnym rokowaniem dla dziecka.

Za dużo wód płodowych, czyli wielowodzie w ciąży

Wielowodzie (łac. polyhydramnion) to nadmierna ilość płynu owodniowego w ciąży. Mówimy o nim wtedy, gdy w zależności od czasu trwania ciąży objętość wód płodowych jest większa niż 1200 ml, a wskaźnik AFI wynosi powyżej 18-25 cm. Najczęstszą przyczyną wielowodzia jest cukrzyca ciężarnych. Jednym z jego objawów może być nadmierny przyrost obwodu brzuszka ciążowego, który staje się bardzo twardy i napięty. Gdy przyszła mama zaczyna nagle zwiększać swoją masę ciała, ale nie stwierdza żadnych obrzęków, ma trudności z oddychaniem i duszności, może to być wielowodzie, dlatego warto skonsultować się z lekarzem, gdy pojawią się któreś z powyższych dolegliwości.

Najczęściej trudno jest określić główną przyczynę wielowodzia. Mówi się wtedy o tzw. wielowodziu idiopatycznym. Wiadomo jednak, że może ono również wynikać z chorób matki, płodu lub łożyska – stwierdza się je m.in. we wspomnianej już wcześniej cukrzycy przyszłej mamy, w przypadku wrodzonych wad płodu, gdy np. dziecko ma trudności z połykaniem płynu owodniowego lub też produkuje więcej moczu. Wielowodzie może prowadzić do częstszego występowania takich powikłań jak: przedwczesne odpłynięcie płynu owodniowego i poród przedwczesny, wypadnięcie pępowiny, przedwczesne oddzielenie łożyska czy gorsze obkurczanie się macicy po porodzie i krwotok poporodowy. Z tego względu pacjentka z wielowodziem wymaga intensywnego nadzoru położniczego, zarówno w trakcie, jak i po porodzie.

Jak leczy się wielowodzie?

Podobnie jak w przypadku małowodzia, postępowanie należy rozpocząć od próby określenia przyczyny tego powikłania. W wybranych sytuacjach możliwe jest leczenie przyczynowe lub konieczna jest natychmiastowa terapia płodu po porodzie. W przypadku braku możliwości leczenia przyczynowego stosuje się leczenie objawowe, polegające na wykonaniu amniopunkcji odbarczającej. Wykonuje się je, gdy u przyszłej mamy rośnie ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego lub pojawia się ból i trudności z oddychaniem. W takim przypadku pod kontrolą ultrasonograficzną nakłuwa się jamę owodni i odsysa w zależności od wieku ciążowego 1-3 litrów płynu owodniowego. Również w przypadku wielowodzia lekarz może zdecydować o zakończeniu ciąży przed planowanym terminem porodu.

Przyszła mama powinna pamiętać o regularnych wizytach u lekarza, który prowadzi ciążę. Kontrola lekarska oraz monitorowanie rozwoju maluszka, a przy tym ilości wód płodowych, są bardzo ważne. Ocena indeksu AFI podczas badania USG pozwoli wykryć ewentualne małowodzie lub wielowodzie i odpowiednio zareagować, aby nie doprowadzić do wymienionych powyżej powikłań.