Wszystko o usg w ciąży – czy jest bezpieczne i jak często można je wykonywać?

Badanie ultrasonograficzne (czyli USG) to technika obrazowania wykorzystująca fale dźwiękowe, które „odbijają się” od różnych struktur wewnątrz ciała kobiety, w tym również od płodu – dzięki czemu na ekranie pojawia się obraz dziecka znajdującego się w brzuchu mamy. Dzięki coraz doskonalszym aparatom USG rozdzielczość obrazów rośnie, a co za tym idzie – coraz dokładniej możemy zobaczyć maluszka. Ultrasonografia pozwala wykryć ewentualne nieprawidłowości w budowie i fizjologii dziecka. Nowoczesne techniki umożliwiają nawet przeprowadzenie wewnątrzmacicznych zabiegów u płodu jeszcze w łonie matki. Dlatego warto zastosować się do zaleceń lekarza i wykonać USG w ciąży minimum trzy razy – zgodnie z zaleceniami dla kobiet ciężarnych. 

Różne techniki: USG 2D, USG 3D, USG 4D

Do wyboru mamy różne techniki obrazowania – zależnie od potrzeb, możemy wykorzystywać obrazy: 2D, 3D lub 4D. USG 2D to tradycyjna metoda obrazowania. Daje ona obraz dwuwymiarowy, w odcieniach szarości. Często kobiety uważają, że jest on nieczytelny, ma on jednak bardzo duże znaczenie w czasie ciąży. To właśnie na podstawie obrazów 2D lekarz może ocenić anatomię płodu, sprawdzić, czy dobrze się on rozwija i czy wszystko z nim jest dobrze. 

W diagnostyce USG i w ocenie zewnętrznej płodu pomocne mogą być też badania 3D (statyczny obraz trójwymiarowy) oraz 4D (możemy w trójwymiarze zobaczyć nasze dziecko w ruchu). Jakość obrazów 3D i 4D zależy w bardzo dużym stopniu od sprzętu, jakim dysponuje lekarz. Im lepszy aparat USG, tym lepsze obrazy 3D i 4D można z niego uzyskać. Duże znaczenie ma też ułożenie płodu względem głowicy aparatu. Czasem zdarza się bowiem tak, że dziecko zasłania twarz rączką lub nogą albo obróci się tyłem do głowicy. Wtedy uzyskanie obrazu 3D i 4D jest niemożliwe.

Badanie USG w ciąży – jak często?

Badanie USG w czasie ciąży należy wykonać przynajmniej trzy razy – takie ustalenie zostało sformułowane w aktualnych rekomendacjach Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Jednak w uzasadnionych przypadkach przeprowadza się je częściej – nawet na każdej wizycie kontrolnej, czyli zazwyczaj co miesiąc.

Dodatkowo wcześniej wykonuje się zwykle jeszcze jedno USG – w celu potwierdzenia pozytywnego wyniku testu ciążowego, uzyskanego z próbki moczu lub z krwi. Przeprowadza się je sondą dopochwową przed 10. tygodniem ciąży. Lekarz lokalizuje wówczas jajo płodowe oraz ocenia liczbę zarodków i prawidłowość rozwoju. Ustala też szacunkowy wiek ciąży i podaje planowany termin porodu.   

W Polsce badania USG w czasie ciąży są refundowane przez NFZ. W każdym z trzech trymestrów zaleca się wykonanie jednego badania USG:

• USG I trymestru (tzw. USG genetyczne) – między 11. a 13. tygodniem ciąży
• USG II trymestru (tzw. USG połówkowe) – między 18. a 22. tygodniem ciąży 
• USG III trymestru – między 28. a 32. tygodniem ciąży

USG I trymestru 

USG I trymestru to bardzo ważne badanie. Dzięki niemu bowiem lekarz może ocenić, czy płód rozwija się prawidłowo. Zazwyczaj określa się je mianem USG genetycznego, ponieważ badanie to pozwala ocenić ryzyko wystąpienia wad genetycznych u płodu. Jest wykonywane techniką dopochwową lub przez powłoki brzuszne. W ramach tego USG ocenia się wymiary płodu: długość ciemieniowo-siedzeniową (od czubka główki do pośladków) i szerokość główki. Ocenia się też czynność i anatomię serca, sprawdza się szerokość fałdu karkowego (tzw. przezierność karkową NT) oraz inne parametry niezbędne do prawidłowej interpretacji badania. 

Aby uzyskać najdokładniejszy wynik badania w I trymestrze, zalecane jest wykonanie dodatkowo testu PAPPA. Gdy wyniki USG ciąży są nieprawidłowe, wówczas lekarz może zlecić badania nieinwazyjne (np. NIPT – badanie wolnego DNA płodu we krwi matki, dostępne jedynie komercyjnie) lub inwazyjne (amniopunkcja, biopsja kosmówki). Stanowią one dalszy etap diagnostyczny w kierunku ewentualnych wad wrodzonych.

USG połówkowe

Kolejne badanie USG – tzw. USG połówkowe – ma na celu szczegółową ocenę rozwoju poszczególnych narządów płodu. Ustala się też wówczas jego przybliżoną masę i pozycję łożyska. Dzięki wynikom tych badań lekarz może potwierdzić lub skorygować planowaną datę porodu. Zazwyczaj na tym badaniu ustali też płeć dziecka. 

Ponadto dzięki nowoczesnym technikom obrazowania na tym etapie można już wykryć ewentualne nieprawidłowości w rozwoju właściwie wszystkich narządów. Jeśli zostaną one stwierdzone w tym badaniu, wówczas lekarz może zlecić przeprowadzenie dodatkowej diagnostyki – np. echokardiografii serca płodu. Pozwoli to ustalić odpowiednie metody dalszego postępowania medycznego. 

USG III trymestru 

Jest to zazwyczaj ostatnie badanie USG przed porodem w przypadku ciąży przebiegającej prawidłowo. Ma ono na celu dalsze monitorowanie rozwoju dziecka w łonie. W badaniu tym ocenia się stopień wzrastania płodu, jego dojrzałość, bicie serca oraz pełen profil biofizyczny. Lekarz ustali też ułożenie maluszka, pozycję łożyska i ilość wód płodowych – ma to istotne znaczenie dla czekającego Cię porodu. Przy szczególnych wskazaniach dodatkowo wykonuje się jeszcze badanie przepływów naczyniowych w krążeniu maciczno-łożyskowym i u płodu. Pozwala to na określenie jego dobrostanu i ewentualnych zagrożeń.

USG – czy jest bezpieczne?

Na temat badania USG w ciąży krąży wiele opinii. Przez lata powtarzano spekulacje, że nie jest ono bezpieczne. Niemniej we wspomnianych już rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego badanie to określa się jako podstawowe, nieinwazyjne narzędzie diagnostyczne w czasie ciąży. Co więcej, twórcy dokumentu wyraźnie podkreślają, iż nie istnieją analizy, które potwierdzałyby to, że USG w jakikolwiek sposób niekorzystnie wpływa na rozwój płodu czy ciąży. Oczywiście jednak lekarz powinien wykonywać to badanie przy użyciu sprzętu posiadającego odpowiednie atesty i starać się minimalizować czas ekspozycji. 

 Pytania i odpowiedzi

1. Kiedy ostatnie USG w ciąży?
   Ostatnie USG ciąży wykonuje się zazwyczaj między 28. a 32. tygodniem. Bywa ono także zwane USG III trymestru. Może się jednak zdarzyć, że lekarz stwierdzi, iż potrzebne jest jeszcze jedno badanie przed porodem – np. aby sprawdzić, czy maluszek odpowiednio się ułożył. Jeżeli rozwiązanie ciąży się opóźnia, wówczas zwykle również zleca się kolejne USG (po 40. tygodniu ciąży). 
    
2. Co ile można robić USG w ciąży?
   Nie ma ustalonej dopuszczalnej liczby USG ciąży, ponieważ zasadniczo badanie to jest obecnie uznawane za bezpieczne. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego przyjmuje się, że obowiązkowe jest wykonanie minimum trzech USG w ciąży i ewentualnie dodatkowo czwartego, gdy ciąża jest przenoszona (tj. po 40. tygodniu). W uzasadnionych wypadkach badanie to przeprowadza się jednak jeszcze częściej – nawet co miesiąc.
    
3. Czy USG jest szkodliwe dla dziecka?
   USG ciąży jest uznawane przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne za badanie podstawowe i nieinwazyjne. Nie ma też żadnych dowodów naukowych, które stwierdzałyby, że badanie to może niekorzystnie wpłynąć na rozwój maluszka. Można więc przyjąć, że USG w ciąży – przezpochwowe, jak i przez powłoki brzuszne – jest bezpieczne dla dziecka, oczywiście pod warunkiem, że wykonuje je wykwalifikowany specjalista przy użyciu odpowiedniego sprzętu.