Ciemiączko – rodzaje, budowa i zrastanie

Czego dowiesz się z artykułu?

• Czym jest ciemiączko?
• Jakie są rodzaje ciemiączek u noworodka, jak wyglądają i gdzie są umiejscowione?
• Jakie ciemiączko może mieć wcześniak?
• Kiedy zanika ciemiączko u dziecka?
• Jak rozpoznać pulsujące, tętniące, wypukłe i wklęsłe ciemiączko u niemowlaka?
• Dlaczego regularne wizyty u pediatry i przezciemiączkowe badanie USG są ważne?

Dzięki ciemiączku główka noworodka, która w porównaniu do reszty jego ciała jest znacznie większa i cięższa, podczas porodu może przejść przez kanał rodny mamy. Natura pod tym względem zadbała o wszystko! Po pewnym czasie kości chroniące mózg dziecka zrastają się, jednak warto pamiętać, aby w odpowiednim momencie skontrolować u specjalisty, czy ten proces przebiega prawidłowo.

Ciemiączko – co to jest?

Główka każdego maluszka po porodzie ma niesymetryczny kształt i może być nieco spłaszczona. Jest to zupełnie normalne. Noworodek ma niezrośnięte kości czaszki. Łączy je błona o nazwie ciemiączko (nieskostniała część kości czaszki), dzięki któremu poród siłami natury jest możliwy. W jego trakcie kości czaszki zachodzą na siebie, a dziecko jest w stanie przecisnąć się przez kanał rodny mamy. Z czasem wszystko wraca do normy – odstępy między kośćmi (tzw. szwy czaszkowe) zmniejszają się, a główka nabiera kształtów. 

Warto wspomnieć też o tym, że mózg dziecka po porodzie wciąż rośnie i to właśnie dzięki ciemiączku i szwom może się on zmieścić w główce maluszka. Ciemiączko u noworodka i niemowlaka jest niezwykle delikatne, ale można je dotykać (np. podczas noszenia dziecka, głaskania, mycia główki czy czesania włosków podczas zapobieganiu ciemieniuchy). Wystarczy zachować ostrożność i robić to z wyczuciem. A jeśli przytrafi się uderzenie w ciemiączko, dla pewności taką sytuację warto skonsultować z lekarzem, który w razie potrzeby zaleci dalsze badania i diagnostykę.

Rodzaje, wygląd i umiejscowienie ciemiączka

U noworodka można wyróżnić kilka ciemiączek. Dobrze też wiedzieć, jaki jest ich wygląd i dokładne umiejscowienie, aby z delikatnością obchodzić się z główką maleństwa, która na samym początku – ze względu na niezrośnięte kości czaszki – może być podatna na urazy. To m.in. dlatego należy ją podtrzymywać i asekurować, kiedy nosi się maleństwo na rękach czy odkłada je do wózka lub łóżeczka. W przypadku ciemiączka możemy więc mówić o:

• ciemiączku przednim – mającym kształt rombu o wymiarach 2x2 cm lub 3x5 cm i znajdującym się z przodu główki – na samym skrzyżowaniu tzw. szwu wieńcowego, strzałkowego i czołowego;
• ciemiączku tylnym – nieco mniejszym niż to pierwsze, umiejscowionym za czubkiem główki maluszka (w okolicach potylicy), ma ono kształt trójkąta o szerokości około 1 cm;
• ciemiączkach bocznych (sutkowym i klinowym) – występujących jedynie u wcześniaków; sutkowe znajduje się między kością skroniową i ciemieniową a łuską kości potylicznej, zaś klinowe między kością klinową, ciemieniową, skroniową i czołową.

Ciemiączko u wcześniaka

Każdy wcześniak rodzi się z ciemiączkami przednim i tylnym – dokładnie jak dzieci urodzone w terminie. Jak już jednak wspomniano, czasami dodatkowo widoczne są u nich także ciemiączka boczne, które znajdują się po obu stronach głowy. Pojawiają się one u maluszka w czasie życia płodowego i zarastają jeszcze zanim mały lokator opuści brzuch mamy. Niektórym szkrabom jednak tak spieszy się na świat, że rodzą się wcześniej – w takiej sytuacji boczne ciemiączko u wcześniaka może być jak najbardziej widoczne.
 

Do kiedy zrasta się ciemiączko u maluszka?

Struktury ciemiączka zaczynają kostnieć dosyć szybko. W przypadku ciemiączka tylnego ma to miejsce już w ciągu pierwszych czterech miesięcy życia (między 6. a 16. tygodniem). Ciemiączko przednie zrasta się pomiędzy 9. a 18. miesiącem maluszka, zaś ciemiączka boczne zasklepiają się w przypadku dzieci z ciąży donoszonej jeszcze w życiu płodowym. Jak już wspomnieliśmy wyżej – może zdarzyć się, że nie będą one zrośnięte w przypadku wcześniaków.

Ciemiączko wypukłe, wklęsłe, pulsujące i tętniące

Bardzo ważne u małych dzieci jest sprawdzanie tzw. napięcia ciemiączka. Jego obserwacja pomaga w ocenie stanu zdrowia maluszka. Zdarza się, że rodzice obserwują u swoich pociech różne zmiany w obrębie główki. Jak one wyglądają i o czym mogą świadczyć?

• Zapadnięte ciemiączko – najczęściej jest to sygnał tego, że szkrab jest odwodniony. Taki stan może towarzyszyć np. wysokiej gorączce, biegunce czy intensywnym wymiotom.
• Wypukłe ciemiączko – jeśli pojawi się gorączka i złe samopoczucie u maluszka, może być to objawem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Bez podwyższonej temperatury to sygnał rosnącego ciśnienia śródczaszkowego, co jak najszybciej należy skonsultować z lekarzem.
• Tętniące ciemiączko – gdy oprócz tego objawu dodatkowo pojawiają się drgawki i osłabienie u dziecka, może to być rozwijająca się infekcja.
• Pulsujące ciemiączko – to zupełnie normalny objaw u noworodka czy niemowlaka. Pulsujące ciemiączko można zaobserwować np. podczas intensywnego ssania albo płaczu dziecka. Gdy szkrab się uspokoi, wszystko wraca do normy.

Kontrolne wizyty u pediatry i badanie USG ciemiączka

Zarastające ciemiączko u dziecka poniżej 10. miesiąca życia powinien stale monitorować pediatra, który w trakcie rutynowych konsultacji mierzy obwód głowy niemowlaka i ocenia w badaniu palpacyjnym (poprzez dotyk) szwy czaszkowe i kształt czaszki. Dzięki temu można ocenić szybkość zrastania się ciemiączka.

Bardzo istotną informacją dla rodziców niemowląt jest to, że przedwczesne zrastanie ciemiączka może świadczyć o tym, iż szwy czaszkowe na główce dziecka zaczęły zbyt szybko kostnieć, co może być przyczyną małogłowia. Sytuacja odwrotna – kiedy ciemiączko zarasta bardzo powoli – bywa wynikiem wodogłowia u maluszka. Dlatego tak ważne jest regularne sprawdzanie stanu struktur czaszkowych podczas zalecanych wizyt kontrolnych u pediatry.

  Pytania i odpowiedzi

1. Gdzie jest ciemiączko?
   Ciemiączko umiejscowione jest na główce dziecka. Można wyczuć je palcem. To miękka przestrzeń pokryta skórą pomiędzy kośćmi czaszki na główce noworodka i niemowlaka.
    
2. Ile ciemiączek ma noworodek?
   Noworodek ma kilka ciemiączek. Jego główne rodzaje to przednie i tylne. Istnieją także ciemiączka boczne, które po porodzie można zaobserwować u wcześniaków.
    
3. Kiedy zanika ciemiączko?
   Zrastanie ciemiączka przebiega różnie w zależności od jego rodzaju. Najczęściej ciemiączko przednie zasklepia się pomiędzy 9. a 18. miesiącem, ciemiączko tylne między 6. a 16. tygodniem, zaś u dzieci, które urodziły się w terminie, ciemiączka boczne zarastają jeszcze w okresie płodowym.
    
4. Jak dbać o ciemiączko?
   Ciemiączko nie wymaga od rodziców jakichś specjalnych pielęgnacyjnych rytuałów. Zaleca się jedynie, aby obchodzić się z główką maluszka z ostrożnością. W pierwszych miesiącach życia maleństwa należy ją podtrzymywać i uważać na to, aby nie doszło do uszkodzeń w obrębie czaszki.
    
5. Czy ciemiączko może się powiększyć?
   Tak, takie sytuacje mogą mieć miejsce, bowiem ciemiączko w pierwszych miesiącach życia dziecka czasami się powiększa, a następnie maleje i zarasta. Jest to zupełnie normalna sytuacja. Nie ma także ściśle określonych norm, jak duże lub małe powinno być ciemiączko. Przyjmuje się, że najczęściej ciemiączko przednie (o kształcie rombu) ma od 2x2 cm do 3x5 cm, zaś tylne (mające kształt trójkąta) – około 1 cm szerokości.