Słowniczek pojęć dotyczących alergii i nietolerancji pokarmowej

Terminologia, która związana jest z alergią oraz nietolerancją pokarmową, bywa niezrozumiała i zawiła. Rodzice nie zawsze potrafią odróżnić te dwa pojęcia i mogą mylić je w gabinetach lekarskich. Aby łatwiej przyswoić wiedzę, przygotowaliśmy słowniczek z podstawowymi definicjami, które przydadzą się każdej mamie oraz tacie małego alergika. Oto one!

Atopia – nieprawidłowa reakcja immunologiczna organizmu. Może pojawić się w odpowiedzi nawet na niewielkie ilości określonej substancji, która zazwyczaj jest dobrze tolerowana. Atopia to genetyczna, nadmierna skłonność, inaczej predyspozycja do występowania reakcji alergicznej. Choć nie jest chorobą, w jej wyniku może pojawić się np. atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, nieżyt nosa, a nawet astma oskrzelowa. Atopia może prowadzić do powstawania w organizmie reakcji zapalnych, które następnie powodują powyższe schorzenia. Skłonność do atopii jest dziedziczona, co oznacza, że maluszek, u którego rodziców występują objawy atopii, też będzie miał większe ryzyko pojawienia się atopii.

Alergen – substancja, którą układ odpornościowy błędnie postrzega jako szkodliwą. W odpowiedzi na jej pojawienie się, organizm nieprawidłowo uruchamia obronną reakcję alergiczną, której wynikiem są określone objawy alergiczne. Alergeny to składniki nieszkodliwe, na które ze względu na pewne nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu immunologicznego organizm reaguje w niewłaściwy sposób, rozpoznając je jako wroga.

Alergeny dzielimy na pokarmowe, które znajdują się w napojach i pokarmach i wziewne (zawarte w powietrzu). Do najczęstszych alergenów pokarmowych zaliczamy: białko mleka krowiego, jaja kurze, pszenicę, ryby, skorupiaki, soję, orzechy. Alergeny wziewne to m.in.: pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść i naskórek zwierząt, zarodniki pleśni. Co ciekawe, alergen, na który kiedyś organizm reagował nieprawidłowo, po jakimś czasie może przestać wywoływać reakcję alergiczną i stać się dobrze tolerowany.

Alergia pokarmowa lub wziewna – nieprawidłowa reakcja organizmu na alergeny pokarmowe lub wziewne. Do łagodnych i umiarkowanych objawów alergii pokarmowej zalicza się zazwyczaj m.in.: kolkę, biegunkę, gazy, wysypki lub zaparcia oraz dolegliwości układu oddechowego, a do alergii wziewnych tylko te ostatnie. Skłonność do alergii jest dziedziczna, to tzw. czynnik genetyczny. Dziecko, którego rodzice lub rodzeństwo mają alergię, ma większe ryzyko wystąpienia tej choroby.

Gdy do organizmu wtargną wirusy lub bakterie, prawidłowo zostają rozpoznane jako intruzi, a organizm uruchamia system mechanizmów obronnych. Powstają wtedy specjalne komórki odpornościowe (limfocyty T), dające sygnał do produkcji przeciwciał, które mają za zadanie unieszkodliwić drobnoustroje. U osób z alergią mechanizm obronny szwankuje, a układ odpornościowy rozpoznaje wroga nie tylko w zarazkach, ale też w substancjach zawartych w powietrzu, w jedzeniu i piciu.

Alergia na białko mleka krowiego – często określana jako skaza białkowa lub jako uczulenie na mleko. To nieprawidłowa reakcja organizmu na białka zawarte w mleku krowim (kazeinę i białka serwatkowe), które mogą dostać się do organizmu dziecka wraz z mlekiem mamy (jeśli spożywa pokarmy na bazie mleka) lub bezpośrednio podczas rozszerzania diety dziecka i wprowadzania do jadłospisu maluszka produktów mlecznych. Lekarz zaleca w takim przypadku zwykle dietę eliminacyjną u dziecka lub u karmiącej piersią mamy. Alergia na białka mleka krowiego może występować nawet u 2-5% niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym.

Alergia krzyżowa – występowanie u osoby uczulonej na jeden alergen niepożądanej reakcji alergicznej również po kontakcie z innym alergenem. Przyczyną są podobieństwa w budowie występujące między poszczególnymi alergenami, szczególnie docierającymi do organizmu różnymi drogami (np. alergeny wziewne i pokarmowe). Najczęstszymi alergenami krzyżowymi są:

• pyłek brzozy – jabłko, gruszka, morela, marchew, kiwi
• pyłek leszczyny – orzech laskowy
• pyłek traw – żyto, pszenica, pomidor, arbuz
• roztocze kurzu domowego – skorupiaki
• alergeny kota – mięso wieprzowe
• pyłek bylicy – seler, marchew, przyprawy

Alergolog – lekarz, który specjalizuje się w diagnostyce oraz leczeniu alergii. Jego pomoc może być nieoceniona, aby stwierdzić u dziecka alergię lub nietolerancję pokarmową.

AZS – inaczej atopowe zapalenie skóry, to przewlekła choroba o podłożu alergicznym, która objawia się zazwyczaj swędzeniem oraz suchością skóry. AZS wiąże się z nieprawidłową reakcją na określone alergeny. Objawia się stanami zapalnymi skóry w różnych częściach ciała (na twarzy, na dłoniach, karku, szyi, łokciach, kolanach lub nadgarstkach).

W zaawansowanym stadium AZS występują ogniska rumieniowe, grudki, pęcherzyki i nadżerki, które mogą ulegać zakażeniom bakteryjnym spowodowanym przez paciorkowce lub gronkowce. Choroba ma podłoże genetyczne.

Białka mleka krowiego – inaczej kazeina i białka serwatkowe, czyli składniki białkowe, które występują naturalnie w mleku krowim i produktach mlecznych. Białko mleka krowiego to jeden z najczęstszych alergenów wśród niemowląt i małych dzieci. Konkretnymi białkami, które najczęściej uczulają, są: kazeina, laktoalbumina, glikoproteina, laktoglobulina oraz beta-laktoglobulina.

Dieta eliminacyjna – specjalna dieta wprowadzana m.in. w przypadku alergii lub nietolerancji pokarmowej. Polega na tym, że z jadłospisu mamy karmiącej piersią lub maluszka, któremu rozszerza się dietę, wyłącza się na produkt lub całą grupę produktów. Eliminacja może dotyczyć produktów, które podejrzewa się, że wywołują alergię u dziecka bądź takich, odnośnie których lekarz już to potwierdził. Dieta eliminacyjna może zostać wprowadzona na stałe lub na określony czas. Dieta eliminacyjna powinna być wprowadzona do diety maluszka w porozumieniu z pediatrą. Nie należy jej stosować na własną rękę.

Egzema – choroba skóry, która objawia się zaczerwienieniem, suchością i swędzeniem. Może być związana z alergią u niemowląt oraz małych dzieci. Najczęściej pojawia się na twarzy, głowie, dłoniach i stopach. AZS to najczęściej występująca forma egzemy u dzieci.

Hydroliza białka – proces, który polega na przecięciu naturalnych, długich łańcuchów białka na krótsze części. W efekcie powstaje hydrolizowane białko. Wykorzystuje się je w mlekach modyfikowanych typu H.A., które są dedykowane niemowlętom ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia alergii na białko mleka krowiego. Nie każdy proces hydrolizy przebiega w ten sam sposób, w związku z czym nie wszystkie białka hydrolizowane są takie same i działają w ten sam sposób. Skuteczność danego produktu powinna zostać potwierdzona w badaniach klinicznych.

Immunoglobulina E (IgE) – klasa przeciwciał, czyli specjalnych substancji ochronnych, które powstają w układzie odpornościowym. Odpowiada za powstawanie natychmiastowych reakcji alergicznych, w przypadku których objawy pojawiają się po kilku minutach od kontaktu z alergenem. IgE wytwarzana jest w organizmie pod wpływem kontaktu z antygenami, które uznawane są za obce. U dzieci z alergią poziom IgE we krwi jest zazwyczaj bardzo wysoki. Po porodzie dziecko pod wpływem kontaktu z antygenami środowiskowymi zaczyna wytwarzać własne przeciwciała IgE.

Immunoglobulina G (IgG) – klasa przeciwciał, czyli specjalnych substancji ochronnych, które powstają w układzie odpornościowym. Może odpowiadać za powstawanie opóźnionej reakcji alergicznej, czyli powstającej w kilka godzin od kontaktu z alergenem, jednak nie każda reakcja późna jest igG zależna. Przeciwciała IgG odpowiadają za reakcję organizmu na infekcje. Potrafią utrzymywać się we krwi nawet kilkadziesiąt lat od kontaktu z substancją i są uznawane za najtrwalsze przeciwciała.

W ciąży mama przekazuje maluszkowi przez łożysko swoje przeciwciała IgG, które utrzymują się u niego przez około rok po rozwiązaniu. Po porodzie dziecko pod wpływem kontaktu z antygenami środowiskowymi zaczyna wytwarzać własne przeciwciała IgG.

Laktoza – cukier, który naturalnie występuje w mleku mamy i mleku innych ssaków oraz w produktach mlecznych. Jest cennym źródłem energii oraz ułatwia wchłanianie wapnia z pokarmu. Laktoza jest składnikiem, który często powoduje nietolerancję pokarmową.

Marsz alergiczny – następujące po sobie kolejne schorzenia wynikające z atopii. Marsz alergiczny polega na zmianach objawów alergii wraz z dorastaniem maluszka. Procesy zapalne z czasem mogą zmieniać swoją lokalizację i dotykać różne narządy, co powoduje inne dolegliwości.

Np. maluszek, który początkowo miał jedynie pokrzywkę, może po pewnym czasie wykazywać również dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Marsz alergiczny rozpoczyna się od alergii pokarmowej i atopowego zapalenia skóry (AZS), prowadząc do rozwoju alergicznego nieżytu nosa (ANN) i astmy. Marsz nie występuje u wszystkich pacjentów z alergią.

E. Tham , D. Leung „Mechanisms by Which Atopic Dermatitis Predisposes to Food Allergy and the Atopic March”, Allergy Asthma Immunol Res. 2018 Nov, https://bit.ly/3BuXjjl (dostęp 29.07.2022).

Nietolerancja pokarmowa – inaczej nieimmunologiczna nadwrażliwość pokarmowa. To reakcja układu pokarmowego na spożywane pokarmy, która może objawiać się nadmierną ilością gazów, wzdęciami, biegunką lub skurczami jelit. Jedną z najczęstszych substancji, która powoduje nietolerancję pokarmową, jest laktoza. Inaczej niż w przypadku alergii, nietolerancja pokarmowa nie wynika z mechanizmów związanych z układem immunologicznym (odpornościowym). Alergia może minąć z wiekiem, zaś nietolerancja często towarzyszy przez całe życie.

Nietolerancja laktozy – występuje, gdy układ pokarmowy dziecka nie jest w stanie strawić laktozy, czyli dwucukru, który znajduje się w mleku. Wiąże się to z niewystarczającą produkcją enzymu laktazy, który rozkłada laktozę na cukry proste: glukozę i galaktozę. Wtedy laktoza może zalegać w przewodzie pokarmowym, wywołując nieprzyjemne dolegliwości, m.in.: wzdęcia, gazy, bóle brzucha, nieprzyjemne uczucie przelewania się w brzuchu.

Nadwrażliwość – nadmierna odpowiedź organizmu na określony składnik, która powstaje na skutek nieprawidłowego działania układu odpornościowego. Nadwrażliwość może mieć charakter alergiczny lub niealergiczny.

Nestlé Sinlac – specjalistyczny produkt zbożowy, który sprawdzi się podczas diety eliminacyjnej. Może być stosowany jako pierwszy posiłek zbożowy u niemowląt po 4. miesiącu życia. Nie zawiera białka mleka krowiego, glutenu, laktozy ani białka soi. Po dodaniu do wody stanowi pełnowartościowy posiłek, dostarczający energię, pełnowartościowe białko, składniki mineralne i witaminy.

Pokrzywka – rodzaj alergii skórnej w postaci swędzących, zaczerwienionych wypukłości na powierzchni skóry. Pojawia się po kontakcie organizmu z uczulającym produktem lub danym alergenem, np. po spożyciu mleka krowiego.

Pokrzywka pojawia się bardzo szybko po zadziałaniu czynnika alergicznego (alergenu). Najczęściej ustępuje w ciągu kilku dni, nie pozostawiając żadnego śladu. Gdy pojawi się pokrzywka, lekarz może zalecić leki przeciwhistaminowe lub środki stosowane bezpośrednio na skórę.

Próba prowokacyjna – sposób potwierdzania alergii pokarmowej. Polega na włączeniu do stosowanej diety eliminacyjnej alergizującego pokarmu i obserwacji reakcji dziecka. Każda próba prowokacyjna z potencjalnie alergizującym pokarmem u dziecka powinna być przeprowadzona pod nadzorem pediatry. Zwykle ma miejsce co około 6-12 miesięcy. Wynik próby prowokacyjnej pozwala stwierdzić istnienie alergii lub jej brak oraz pojawienie się u dziecka tolerancji na dany alergen.

Reakcja alergiczna – nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, która skutkuje pojawieniem się objawów alergii. Ma miejsce, gdy układ odpornościowy niewłaściwie reaguje na dany alergen, co powoduje określone dolegliwości (np. pokrzywkę, wysypkę, objawy związane z układem pokarmowym lub oddechowym).

Reakcja alergiczna ma 2 etapy. Pierwsza to faza uczuleniowa, gdy pierwszy raz układ immunologiczny identyfikuje dany alergen. Druga to faza alergizacji następującą podczas drugiego kontaktu z alergenem, gdy układ immunologiczny aktywuje przeciwciała IgE.

Reakcja immunologiczna – inaczej odpowiedź immunologiczna lub reakcja odpornościowa. Zachodzi w organizmie pod wpływem kontaktu ze czynnikiem szkodliwym (antygenem), np. bakterią, wirusem. W przypadku nieprawidłowego działania układu odpornościowego może pojawiać się także w wyniku kontaktu z nieszkodliwymi składnikami – alergenami. To zespół reakcji obronnych organizmu, polegający na rozpoznaniu antygenu, jego neutralizacji i eliminacji.

Reakcja alergiczna natychmiastowa – polega na natychmiastowej IgE-zależnej odpowiedzi organizmu na alergen. Reakcja alergiczna natychmiastowa ma dwie fazy. W pierwszej następuje uczulenie na dany alergen, a w drugiej pojawia się reakcja alergiczna. Towarzyszą jej najczęściej problemy z układem pokarmowym i oddechowym lub reakcje skórne (wysypka, pokrzywka, swędzenie skóry).

Reakcja alergiczna późna – podobna do reakcji natychmiastowej, jednak swoje największe nasilenie osiąga po 6-10 godzinach od kontaktu z alergenem i ustępuje po 12-24 godzinach. Może dawać te same objawy, co reakcja alergiczna natychmiastowa, jednak pojawią się one o wiele później.

Sapka – określenie trudności w oddychaniu przez nos u noworodka lub niemowlęcia wskutek reakcji alergicznej.

Test z krwi na alergię – polega na pobraniu próbki krwi w celu oceny laboratoryjnej. Pozwala zmierzyć ilość przeciwciał, które reagują na dany alergen, np. na białko mleka krowiego i ocenić, czy u danej osoby występuje na niego alergia.

Test skórny na alergię – polega na naniesieniu na skórę różnych alergenów, a następnie wykonaniu drobnych nakłuć. Jeśli po upływie około 20 minut na skórze pojawią się zaczerwienienia lub małe obrzęki, oznacza to, że organizm źle zareagował na alergen i wystąpiła reakcja uczuleniowa, co pozwala zdiagnozować alergię na dany czynnik.

Układ odpornościowy – nazywany także układem immunologicznym. To zespół komórek oraz organów, które w naturalny sposób chronią organizm przed bakteriami i patogenami. W przypadku alergii układ odpornościowy niewłaściwie reaguje na niektóre substancje, na ogół bezpieczne dla zdrowych osób, uruchamiając w odpowiedzi na ich obecność obronną reakcję alergiczną.

Wstrząs anafilaktyczny – reakcja alergiczna organizmu związana z odpowiedzią natychmiastową igE, która stanowi zagrożenie dla życia. Objawami wstrząsu anafilaktycznego, które pojawiają się bardzo szybko po kontakcie z silnym alergenem, są: nieregularne bicie serca, niespokojny oddech, nasilony ból brzucha, wymioty, niskie ciśnienie krwi i pokrzywka na skórze.

Wyrastanie z alergii pokarmowej – proces polegający na zanikaniu alergii zazwyczaj w ciągu 1-3 lat od rozpoznania dolegliwości alergicznych i rozpoczęcia leczenia (np. wprowadzenia diety eliminacyjnej). Z czasem dziecko może zacząć tolerować pokarmy, na które wcześniej było uczulone. Przynajmniej raz w roku lekarz zaleca zwykle przeprowadzenie u małego alergika próby prowokacyjnej. Pozwala ona sprawdzić, czy dziecko wytworzyło tzw. tolerancję immunologiczno-kliniczną na dany alergen, co oznacza, że nie reaguje już na niego nieprawidłowo.

Mamy nadzieję, że udało nam się zebrać najważniejsze pojęcia dotyczące alergii oraz nietolerancji pokarmowej. Teraz możesz szybko zajrzeć do artykułu i znaleźć zagadnienie, które Cię interesuje, bez obaw, że czegoś nie zrozumiesz! Jeżeli szukasz innych haseł, daj nam o nich znać w komentarzu. Chętnie wyjaśnimy je specjalnie dla Ciebie!