Składniki, których nie może zabraknąć w diecie niemowląt

Mleko mamy jest pokarmem idealnie dopasowanym do potrzeb dziecka. To dlatego karmienie piersią powinno być kontynuowane przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Jednak w pewnym momencie mleko kobiece przestaje zaspokajać szybko rosnące potrzeby szkraba. Dlatego po konsultacji z pediatrą możesz rozpocząć rozszerzanie diety maluszka. Warto wtedy wspierać się schematem żywienia niemowląt, czyli zaleceniami dotyczącymi rozszerzania diety niemowląt w 1. roku życia.

Rozszerzanie diety niemowlaka – jak to robić prawidłowo?

Produkty uzupełniające wprowadza się do jadłospisu niemowlaka po to, aby dostarczyć mu potrzebną energię i składniki odżywcze, a także przygotować dziecko do bardziej urozmaiconej diety w późniejszym okresie życia. Rozszerzanie menu to czas na stopniowe poznawanie nowych smaków, konsystencji oraz naukę gryzienia i żucia pokarmów. Na początku rozszerzania diety warto wprowadzić jako pierwsze przeciery warzywne, a dopiero później owocowe. Te drugie są chętniej akceptowane pod kątem smaku, dlatego lepiej najpierw przyzwyczaić dziecko do smaku wytrawnych warzyw. Następnie dietę dziecka możesz wzbogacić o kleiki i kaszki bezglutenowe oraz glutenowe, mięso lub jaja. W 7. miesiącu życia w menu niemowlaka może pojawić się dodatkowo rybka i produkty mleczne (sery, kefiry, deserki mleczne i jogurty). Należy jednak pamiętać, że w dalszym ciągu mleko krowie nie powinno być głównym składnikiem posiłków maluszka. A o jakich składniach należy pamiętać, aby dziecko mogło prawidłowo rosnąć i kształtować zdrowe nawyki żywieniowe? Oto one!

Węglowodany w diecie dziecka

Węglowodany (określane także niekiedy mianem cukrów) dzielimy na proste i złożone. To źródło łatwo przyswajalnej energii dla organizmu, która wykorzystywana jest m.in. do utrzymania temperatury ciała. Składniki te są ważne także dla mózgu, rdzenia nerwowego, mięśni, jelit i serca – działają bowiem niczym „paliwo” i napędzają do działania. Do węglowodanów zaliczamy także błonnik. Poprawia on pracę przewodu pokarmowego: działa „jak szczotka” i zapobiega zaparciom. Występuje w dwóch postaciach – rozpuszczalnej (np. w warzywach i owocach) i nierozpuszczalnej (np. w otrębach pszennych, pieczywie razowym).

Białko w diecie dziecka

To składnik budulcowy wszystkich komórek organizmu. Jest potrzebne do wytwarzania hormonów i enzymów. Białko jest niezbędnym składnikiem diety, jednak jego nadmiar w diecie małych dzieci prowadzi do zwiększenia liczby i objętości komórek tłuszczowych, a w konsekwencji do nadwagi lub otyłości. Najlepszym źródłem białka dla niemowląt jest mleko kobiece, a gdy mama z jakichś powodów nie może karmić piersią – odpowiednio dobrane mleko modyfikowane. Gdy maluszek zacznie już próbować produktów uzupełniających, białka dostarczą mu m.in. produkty mleczne (np. jogurty i sery), a także mięso, ryby oraz jaja.

Tłuszcz w diecie niemowlaka

Tłuszcz ma funkcje budulcowe i odżywcze. Organizm wykorzystuje tłuszcze m.in. do budowy błon komórkowych. To także dobre źródło energii. Tłuszcz jest maluszkowi o wiele bardziej potrzebny niż osobie dorosłej. Stale rozwijający się układ nerwowy potrzebuje kwasów tłuszczowych nienasyconych, dlatego posiłki dziecka warto wzbogacać o te składniki, oczywiście w ilościach zgodnych z normami. Jak to robić? Na każde 100 ml zupki dodaj około 5 g oliwy z oliwek. Źródłami tłuszczów dla maluszka mogą być również żółtka jaj i ryby.

Witaminy i składniki mineralne w diecie niemowlaka

Podczas przygotowywania posiłków dla dziecka zwróć uwagę na zawartość w nich mikroskładników. Witaminy i składniki mineralne potrzebne są do tego, aby Twój szkrab mógł prawidłowo się rozwijać i rosnąć. Zapotrzebowanie na niektóre z nich może być nawet o 5 razy większe u maluszków niż u osób dorosłych.

• Witaminy to związki organiczne, których obecność w organizmie w niewielkich ilościach jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu procesów metabolicznych. Możemy wyróżnić witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K) i rozpuszczalne w wodzie (witaminy z grupy B oraz wit. C). 
• Składniki mineralne to grupa związków, których organizm nie jest w stanie sam syntetyzować, dlatego muszą być dostarczane w odpowiednich ilościach wraz z pożywieniem. Składniki mineralne możemy podzielić na makroelementy (np. wapń, magnez) i mikroelementy (pierwiastki śladowe – np. cynk, żelazo czy jod).

Poniżej znajdziesz opis wybranych funkcji witamin i składników mineralnych oraz ich przykładowe źródła. Wszystkich tych składników nie powinno zabraknąć w menu Twojego maluszka!

WITAMINY

Witamina A – jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku dziecka. Jest także potrzebna do prawidłowego wzrostu, ponieważ pełni ważną rolę w podziałach i różnicowaniu komórek oraz w utrzymaniu ich prawidłowej struktury. Wpływa na wygląd i funkcjonowanie skóry poprzez utrzymanie prawidłowego stanu naskórka oraz reguluje proces złuszczania i wymiany zewnętrznych warstw komórek. Witaminę A można znaleźć w żółtych, żółtopomarańczowych warzywach i owocach (np. marchew, brzoskwinie, morele) oraz ciemnozielonych warzywach liściastych (jarmuż, brokuły, szpinak).

Witamina C – jest antyoksydantem, który ułatwia przyswajanie żelaza i bierze udział w biosyntezie kolagenu. Mówi się też o tym, że witamina C działa łagodząco i skraca czas trwania chorób górnych dróg oddechowych. Warto dostarczać ją do diety maluszka razem z owocami i warzywami (np. z czerwoną papryką, czarnymi porzeczkami, truskawkami, brukselką, natką pietruszki, owocami kiwi czy cytrusami).

Witamina E – pełni w organizmie różnorodne funkcje. Między innymi jest przeciwutleniaczem, rozszerza naczynia krwionośne, hamuje nadmierną krzepliwość krwi oraz proces starzenia się komórek. Udowodniono, że może chronić organizm przed ryzykiem rozwoju np. choroby wieńcowej czy powstawaniu zmian miażdżycowych. Witamina E przyczynia się również do zachowania prawidłowych funkcji narządów rozrodczych. Jej źródłem są oleje roślinne. Występuje także w produktach zbożowych, mięsnych i mlecznych.

Witamina D – ułatwia przyswajanie wapnia przez organizm. Gra też główną rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej, a tym samym w metabolizmie kości. Pediatrzy zalecają podawanie od urodzenia 400 IU witaminy D na dobę, a po ukończeniu 6. miesiąca między 400 a 600 IU witaminy D na dobę. Naturalnie głównym źródłem witaminy D jest synteza skórna (zachodzi pod wpływem promieniowania UVB – czyli podczas ekspozycji skóry na słońce bez użycia filtrów), a w żywności znajduje się w tłustych rybach czy jajach.

Witamina K – jest magazynowana głównie w wątrobie. Organizm potrzebuje jej do prawidłowego procesu krzepnięcia krwi, dlatego zgodnie z zaleceniami każdy noworodek dostaje dawkę tej witaminy doustnie zaraz po porodzie. Może się też przyczynić do właściwego regulowania zawartości wapnia w kościach i ma wpływ na stężenie glukozy we krwi. Ma również działanie przeciwzapalne i chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Jej źródłem są ciemnozielone warzywa (np. szpinak, boćwina, kapusta, sałata), produkty mleczne, ryby i oleje roślinne (olej sojowy, rzepakowy i oliwa z oliwek). U niemowląt może się zdarzyć się niedobór witaminy K, ponieważ organizm nie potrafi wytworzyć odpowiedniej ilości bakterii jelitowych do jej powstania. W takim przypadku lekarz pediatra zaleca jej suplementację.

Witamina B1 (tiamina) – odgrywa ważną rolę w pracy centralnego i obwodowego układu nerwowego. Bierze też udział w procesach energetycznych, które uczestniczą w metabolizmie aminokwasów i węglowodanów, a także reguluje produkcję insuliny w komórkach trzustkowych. Najlepszym źródłem witaminy B jest mięso wieprzowe (schab, łopatka). Ten składnik znajduje się także w produktach pełnoziarnistych, orzechach i nasionach roślin strączkowych.

Ryboflawina – bierze udział w metabolizmie niacyny oraz witaminy B6 i jest ważna w transporcie lipidów. Jej źródłem są: brokuły, szpinak, mleko i produkty mleczne, jaja oraz podroby.

Niacyna (witamina PP) – uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Jej głównym źródłem jest wątroba, mięso (kurczaka, indyka), ale także przetwory mięsne, ryby, orzechy ziemne i produkty zbożowe pełnoziarniste.

Kwas pantotenowy – bierze udział w przemianach związanych z gospodarką energetyczną w organizmie oraz syntezie cholesterolu czy witamy A i D. Znajduje się m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych, suchych nasionach strączkowych, a także w mleku i jego przetworach, warzywach i owocach.

Witamina B6 – uczestniczy w procesach przekształcania energii w organizmie, a także w syntezie tłuszczów. Jej źródłem są np. ryby (łosoś, makrela, pstrąg tęczowy), mięso (drobiowe, wieprzowe), podroby, zwłaszcza wątroba, ale także rośliny strączkowe, orzechy, nasiona.

Biotyna – wpływa między innymi na prawidłowy wzrost i rozwój organizmu oraz zapewnia odpowiedni stan skóry. Dość powszechnie występuje w żywności i można ją znaleźć m.in. w mięsie, rybach i jajach.

Foliany – biorą udział w metabolizmie kwasów nukleinowych oraz uczestniczą w syntezie fosfolipidów, białek i nukleotydów. Ich źródłem są ciemnozielone warzywa liściaste i nasiona roślin strączkowych.

Witamina B12 – pełni rolę koenzymu i uczestniczy w utlenianiu kwasów tłuszczowych. Jej źródłem są produkty zwierzęce – mięso, ryby, nabiał, jaja, podroby i skorupiaki. Wodorosty morskie i glony, to rośliny, które niekiedy wskazuje się jako źródło witaminy B12, jednak zawarta w nich forma analogiczna tej witaminy zwykle jest nieaktywna. Podobnie jest ze spiruliną. Zawiera ona co najmniej dwa analogi witaminy B12, jednak większość (około 80%) to pseudowitamina B12, która nie wiąże się z czynnikiem wewnętrznym, tak więc jest nieaktywna.

Cholina – jest kluczowa w produkcji acetylocholiny, neuroprzekaźnika istotnego dla funkcjonowania pamięci, nastroju, kontroli mięśni i funkcji mózgu oraz układu nerwowego Jej źródłem są np.: żółtka jaja kurzego, podroby (mózg, wątroba, serce, nerki), kiełki pszenicy, drożdże, nasiona roślin strączkowych, orzechy, ryby).

SKŁADNIKI MINERALNE

Cynk – wchodzi w skład ponad 300 enzymów, bierze udział w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów, a także przemianach energetycznych. Odpowiada nawet za odczuwanie smaku i zapachu. Cynk można znaleźć w mięsie, jajach, nasionach dyni, siemieniu lnianym czy kaszy. Co ciekawe – jego niedobory mogą być przyczyną nie tylko zaburzeń odporności u dziecka, ale też zapamiętywania i uczenia się.

Selen – chroni komórki przed wolnymi rodnikami. Znany jest również jego korzystny wpływ w przypadku leczenia niedożywienia białkowo-energetycznego. Bierze też udział w metabolizowaniu hormonów tarczycy. Najwięcej selenu znajduje się w podrobach, mleku i jego przetworach oraz czosnku, grzybach i suchych nasionach roślin strączkowych.

Żelazo – jest przede wszystkim związane z procesami oddychania tlenowego. Wpływa także na prawidłowy rozwój układu nerwowego i mózgu, a także funkcji poznawczych. Źródłem żelaza w diecie dziecka może być mięso, a także jaja, ryby, kaszki wzbogacone w żelazo, brokuły, suszone śliwki oraz morele.

Jod – jest składnikiem ważnym w produkcji hormonów tarczycy. Jego prawidłowe stężenie we krwi warunkuje prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu, układu nerwowego czy też mięśni, serca, a nawet nerek. To właśnie jod m.in. wpływa pozytywnie na sprawne myślenie i zapamiętywanie. W największych ilościach znajduje się w produktach pochodzenia morskiego takie jak np. skorupiaki, mięczaki czy ryby.

Wapń – to niezbędny składnik budulcowy kości i zębów. Duże niedobory tego pierwiastka mogą przyczynić do zaburzeń wzrastania. Najwięcej dobrze przyswajalnego dla niemowlaka wapnia znajduje się w mleku mamy, a do czynników zwiększających wchłanianie wapnia zalicza się m.in. laktozę, która jest w nim obecna. Gdy maluszek ma już rozszerzaną dietę, wapń możesz dostarczyć mu wraz z produktami mlecznymi (np. jogurty, deserki mleczne, kefiry) – oczywiście dopasowanymi do wieku dziecka.

Magnez – pełni ważną funkcję w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym i termoregulacji organizmu, a także jest ważny dla prawidłowej pracy serca czy poziomu insuliny we krwi. Produkty bogate w magnez to głównie przetwory zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, kakao oraz ryby, ziemniaki i banany.

Fosfor – to ważny składnik w mineralizacji kości i zębów. Jest niezbędny do budowy tkanek miękkich oraz błon komórkowych. Dodatkowo uczestniczy w przewodzeniu bodźców nerwowych i przemianach energetycznych. Bogate w fosfor są ryby, podroby, mięso, ciemne pieczywo, rośliny strączkowe i jaja. Składnik znajdziesz również w produktach o większej zawartości białka.

Miedź – to składnik enzymów biorących udział w przemianach tlenu. Dodatkowo jest potrzebny w prawidłowym funkcjonowaniu systemu nerwowego. Jego źródłem są m.in. otręby pszenne, płatki owsiane, podroby, orzechy, kakao i nasiona słonecznika.

Fluor – jest ważny w tworzeniu tkanki kostnej i zapobiega próchnicy zębów. Jego źródłem jest np.: woda pitna, w której występuje głównie w postaci fluorków, ale także można go spotkać w serach podpuszczkowych czy produktach zbożowych.

Mangan – bierze udział w regulacji i przemianie hormonów tarczycy i aktywuje enzymy, które są potrzebne w syntezie białek, kwasów nukleinowych oraz kwasów tłuszczowych. Możemy go znaleźć m.in. w mleku, serach, mięsie, rybach, niektórych owocach (takich jak np. arbuz, cytryny, pomarańcze czy wiśnie), pieczywo ciemne czy suche nasiona roślin strączkowych.

Pamiętaj, że podstawą zdrowego żywienia maluszka jest zbilansowana dieta oraz picie odpowiedniej ilości wody. Dlatego podczas rozszerzania menu kluczową rolę odgrywa jego różnorodność. Nie istnieje jeden produkt, który w cudowny sposób mógłby dostarczyć szkrabowi wszystkie witaminy i składniki mineralne. Kluczem do sukcesu są posiłki dopasowane do wieku maleństwa, w odpowiednich ilościach i proporcjach – podawane zgodnie z obowiązującym schematem żywienia niemowląt.